Czy szerszeń może Cię zabić?
Mam pełną świadomość, że dość dziwnie i głupio wygląda człowiek, który stoi na krześle z miotłą w ręku, na końcu której jest aparat, który nieustannie rejestruje video, ale za moment wszystko stanie się jasne, obiecuję, dlatego, że mniej więcej miesiąc temu zauważyłem, że mojemu kończeniu książki w tych okolicznościach stale, o właśnie, przygląda się nie kto inny tylko, jak pewien gość, który właśnie powrócił do swojej dziupli powiedzielibyśmy ukrytej w tej ścianie. Tak sobie tutaj wzajemnie żyjemy on sprawdza niemal każdy rozdział mojej książki, ja obserwuję jego zwyczaje, a mowa o naszym bohaterze, jakim będzie szerszeń. Wokół tych zwierząt narosło sporo mitów i nieścisłości. Czas się z nimi rozprawić. Zapraszam. O! Jak się pięknie ujawnił na sam koniec.
To jest transkrypcja odcinka z kanału Polimaty – wersja wideo dostępna poniżej:
Książki Radka:
👉 Inaczej
Ludowa mądrość głosi, że użądlenie siedmiu szerszeni zabije konia, a już trzy to na pewno powalą człowieka, to jeden z mitów, które latają wokół tych owadów i właśnie z powodu podobnych, obiegowych opinii, szerszenie są bezmyślnie zabijane w imię przesądów, czy nieuzasadnionego strachu.
To niesamowite miejsce, gdzie możemy obserwować pszczoły przy pracy. Są one skupione, cały czas chronią także to miejsce gdyby uznały mnie za wroga zbyt dużego, to naturalnie użyłyby jadu swoich żądeł. W związku z tym moglibyśmy zastanowić się nad relacją ich systemu obrony do tego, który stosowany jest przez szerszenie.
Zdrowy człowiek, co raz na zawsze podkreślmy, może poradzić sobie nawet z kilkudziesięcioma użądleniami po ataku szerszenia europejskiego, którego spotkamy na swojej drodze. Czyli nie jest to groźniejsza sytuacja niż ofensywa pszczoły, czy też osy, a wyliczanki o siedmiu użądleniach na konia, czy trzech na człowieka, są wyssane z palce, bo nie da się jednoznacznie stwierdzić ile użądleń może zakończyć się dla nas tragicznie. Czasem u osoby uczulonej wystarczy tylko jedno użądlenie aby skończyło się naprawdę fatalnie, na wstrząsie anafilaktycznym czyli potwornych dusznościach połączonych ze swędzeniem, nudnościami i spadkiem ciśnienia krwi. Identyczne jednak zagrożenie istnieje w przypadku pszczół, czy os. Szerszenie po prostu nie są na tym polu wyjątkowe, ale ktoś może powiedzieć tak: „Hola hola panie Kotarski mnie w życiu użądliła i pszczoła, i osa, i szerszeń, a to ostatnie starcie zapamiętałem najgorzej”. Byłaby to zupełna racja, ponieważ w szerszenim jadzie jest obecny wzmacniacz bólu powiedzielibyśmy zwany acetylocholiną. Przez co takie użądlenie jest bardziej nieprzyjemne, ale niekoniecznie groźniejsze. Skąd zatem wziął się taki lęk przed szerszeniami? Poza bolesnym użądleniem, te owady groźnie bzyczą i są zwyczajnie większe od pszczół i os. Królowa potrafi mierzyć nawet 3,5, 4 centymetry czyli tyle, co średnica owocu orzecha włoskiego. Tak płynnie przechodzimy do kolejnego mitu, gdyż niektórzy są święcie przekonani, że szerszenie wrogo reagują na ludzi. Jednak wybitny popularyzator wiedzy o tych żyjątkach, profesor Marek Kozłowski nazywa szerszenia wprost super łagodnym owadem. Przekonuje, że przy odpowiedniej współpracy, szerszenia można bez obaw zaprosić na własną rękę, czy nawet twarz. Żądlenie po prostu nie jest jego największym hobby. Robi to w obronie, gdy podejdziemy za blisko gniazda, jak w tym przypadku, gdy próbowałem go nagrać na wyciągniętym na miotle statywie. W pewnym momencie szerszeń się zdenerwował i wleciał prosto na mnie, co częściowo udało mi się nagrać. Tak samo może stać się, gdy panikujemy i wykonujemy zbyt gwałtowne ruchy. Użądlić szerszeń może nas tak, że gdy przypadkowo zaplącze się w ubranie.
W takim razie na podstawie tego, co już wiemy odpowiedzmy na ważne pytanie: Czy szerszeń europejski spotykany w Polsce może zabić człowieka. Tak. Czy jednak jest na to duża szansa? Absolutnie nie. Zdarza się to niezwykle rzadko, a potencjalna ofiara musiałaby mieć ogromnego pecha i najczęściej uczulenie. Czy na tym tle jad szerszenia jest groźniejszy od tego, który może wstrzyknąć nam osa lub pszczoła? Również nie. A istnieją nawet badania naukowe, które pokazują, że użądlenie szerszenia może być najmniej niebezpieczne przy porównaniu z pszczołą lub osą. W takim razie poznajmy świat szerszeni nieco lepiej.
Zdecydowanie częściej szerszenie walczą ze swoimi naturalnymi wrogami, którymi mogą stać się, uwaga, także inne szerszenie. Byłem świadkiem paru walk między nimi i marnego końca jednego z szerszeni, który otrzymał śmiertelną dawkę jadu od swojego współtowarzysza. Nie był już w stanie latać i wkrótce zakończył się jego żywot.
A co z lokowaniem gniazd szerszeni przy ludzkich domach. Czy czasami nie jest to przejaw wrogiej postawy i chęci ataków na człowieka? Nie, bo za sąsiedztwo z szerszeniami podziękujmy sami sobie. Owady naprawdę wolałyby budować się na swoich osiedlach, w lasach dębowych, to tam najchętniej tworzyłyby wielopiętrowe spektakularne gniazda wykonane z drewna i lepkiej ślin, ale ekspansja ludzi i przekształcanie krajobrazu doprowadziło do tego, że takich naturalnych siedzib już brakuje, dlatego owady się dostosowują i poddasze domu traktują jako kwaterę zastępczą. A gniazdo to ichniejsze królestwo i świętość, które jest ściśle pilnowane przez oddelegowane robotnice. Te, w razie potrzeby będą biły na alarm aby ostrzec przed zagrożeniem. Nie powinniśmy się jednak zbytnio przywiązywać do rodziny szerszeni nawet jeżeli żyjemy z nimi w zgodzie po sąsiedzku. W następnym roku po tej konkretnej gromadce nie będzie już śladu. Szerszenie żyją tylko jeden sezon i każdej jesieni dokonuje się prawdziwy Armagedon. Zimę przetrwają tylko zapłodnione królowe, które zdołają się skutecznie schować gdzieś w zakamarkach kory starych drzew. Robotnice i samce nie mają na to szansy. Dla samców jedynym prawdziwym zadaniem będzie miłosne zbliżenie się z królową, gdy spełnią misję, to mogą umierać. Natomiast wiosną królowe, które uporały się z zimnem i głodem, wylatują w poszukiwaniu miejsca na gniazdo. Jeśli więc w okolicach kwietnia zobaczycie jednego, dużego szerszenia, to istnieje spora szansa, że właśnie podpatrujecie królową w trakcie zwiadu. Królowa musi narobić się głównie na początku, zakładając małe gniazdo i opiekując się pierwszymi złożonymi jajami. Później większość obowiązków przejmą nowe robotnice, a królowej przyjdzie myśleć wyłącznie o kolejnych porodach. Jeszcze jedno ciekawe pytanie. Czy takie społeczności szerszeni są nam jakkolwiek przydatne? Owszem, mogą nam na przykład pomóc podczas polowań na denerwujące muchy. Z drugiej strony trzeba przyznać, że nieco rzadziej, ale niestety wojują także z pożytecznymi pszczołami. Jednak obok owadów sporo na obecności szerszeni traci roślinność. Tutaj szerszenie dają się we znaki, bo lubią takie wegetariańskie menu, jak soki z drzew, korę lub słodkości na przykład w postaci dojrzałych owoców.
Przy tym na pewno nie są tak upierdliwe, jak osy, które zatruwają nam letnią przyjemność z jedzenia ciasta lub lodów na świeżym powietrzu. Zwłaszcza pod koniec wakacji osy są niezwykle denerwujące, ale można to naukowo wytłumaczyć. Zwyczajnie wtedy zdarza im się latać po paru głębszych. Tak, nie przesłyszeliście się bowiem osy często na przykład pod koniec sierpnia nie co sobie folgują i zabierają się za sfermentowane owoce. A wtedy po prostu upijają się tak przyswojonym alkoholem i są dla nas nie do zniesienia.
Wychodzi więc na to, że szerszenie wcale nie są takie złe.
Subskrybuj „Polimaty” i otrzymuj informacje o najnowszych odcinkach. Sprawdź również inne materiały.
Autor odcinka – Radek Kotarski